BİLİŞSEL GELİŞİM

EVRE

TANIM & GELİŞMELER

1.Evre

Sensorimotor / Duygusal Motor Dönem (0-2 yaş)

Doğumdan 2 yaşına dek

Bebek kendisini dünyadan ve objelerden ayırd etmeyi öğrenir ve öz-kimlik duygusu başlar.

Kendi davranışlarının (emme, yakalama ve görme reflekslerinin) çevresine olan etkisini fark etmeye başlar (0-6 ay). Refleks halindeki hareketler daha sonra amacı olan hareketlere geçer (6-8 ay).

Bebeğin çevresiyle olan enteraktif ilişki sayesinde dünyayı anlaması ve öğrenmesi gerçekleşir. Yani bebeğin öğrenmesi, araştırma ve çevrenin yönlendirmesiyle oluşur. Örneğin, taklit yaparak (ses bulaşması gibi) ya da deneme yanılma şekliyle.

Hafıza ve motor gelişimi olur. Bebekler, duyularını ve motor becerilerini kullanırlar. Motor ve duygusal izlenimler daha sonraki öğrenmenin kaynağını oluşturur. Bebek belirli hareketleri tekrarlar ve böylece davranışı özümser ve şemayı yerleştirir (döngüsel tepkiler).

Bebeklerin şemalar (bilişsel yapılar) oluşturması ve bütünleştirmesi gerçekleşir. Örneğin çıngırağın sallanmasının ses çıkartmasına neden olduğunu bilir. Bebeklerin doğuştan gelen ilk şemaları emme ve yakalama refleksidir. Daha sonra deneyimleri arttıkça daha kompleks şemalar oluştururlar.

Bu dönemde (8-12 ay) nesnelerin kalıcılığının anlaşılması söz konusudur. Bebeklerde ‘nesne sürekliliği’ gerçekleşir, yani bebek nesneyi görmese bile ya da onun görme alanında olmasa bile ‘var’ olduğunu anlar.

2.Evre

Uygulama / İşlem Öncesi Dönem(2-7 yaş)

2 yaşından 7 yaşına dek

Bu evre sembolik dönem (2-4 yaş) ve sezgisel dönemden (4-7 yaş) oluşmaktadır.

Çocuktaki dil gelişimi ve kullanımı aktif olur. Nesneleri şekiller ve sözler ile anlatabilir. Deneyimi temsil etme yolları olarak dil ve çizimi geliştirir. Merak artışından dolayı, sürekli soru sorabilir (3-6 yaş).

Ben merkezde olduğu (egosantrizm) dönemdedir, dünyanın kendi etrafında döndüğünü düşünür ve başkalarının perspektifinden bakamaz. Örneğin, annesine hediye alan beş yaşındaki çocuk en çok kendi beğendiğini alır. Süreç ilerledikçe benmerkezcilik azalır ve diğerlerinin bakış açısını daha fazla dikkate alabilir.

Çocuk uzun süreli, sistemik ve mantıksal düşünemez. Mantıksal olarak sadece kendi geçirdiği yaşantılara dayanarak tek yönlü düşünür ve işlemi tersine çeviremez. Örneğin, 4+2=6 cevabı verebilir ancak 2+4 ün cevabını vermeyebilir. Nesneleri yalnızca tek bir özellik üzerine sınıflandırır. Örneğin renklere göre ya da şekillere göre kategorize eder. Bu dönemin sonunda sayıları kullanmaya başlar.

Majik düşünür, yani büyüsel düşünceleri olur. İki yaşındaki çocuk düşünmek ve iletişim kurmak için semboller kullanır. Oyun ve başkasını taklit gibi dünyanın sembolik temsilcilerini kullanabilir. Sembolik oyunla oyalanır ve bir şeyi başka bir şeyle temsil edebilir. Dört yaşından sonra ise sezgileriyle problem çözmeye çalışır, yani bir problemi mantıklı ve detaylı incelemeden kavramaya çalışır.

Çocuk, korunum kavramı kazanır. Örneğin, belirli miktar sıvının farklı bir kaba konulsa bile değişmediğini bilir.

Bu dönemde çocukta animizm (canlıcılık) özelliği olur: çocuk cansız olanları da canlı olarak düşünür. Örneğin, kopardığı çiçeğin canı yandığını düşünebilir. Dört-altı yaş arası aktif olan her şeyi canlı zanneder, örneğin güneş. Altı-sekiz yaş arası yalnızca hareket edenleri canlı olarak nitelendirir. Sekiz yaşından sonra bitki ve hareketleriyle ilerleyebilenleri canlı olduğunu bilir.

Yine bu dönemin çocuklarında Artifikalizm (yapaycılık) özelliği olur: her şeyin (tabiatın) insanlar tarafından yapıldığını düşünürler. Örneğin ilk defa dağları gören çocuk, ‘babam yaptı’ diyebilir.

Rüyaların gelişimi de süreç içinde değişir. İlk etapta çocuklar rüyaların gerçek olduğunu düşünürler. Yani rüyasında gördüklerinin gerçek olduğunu ve uyandığında gittiğini zanneder. Sonrasında rüyasında gördükleri dışarıdan geldiğini ve başkalarının da görebileceğini düşünür. Yedi yaşında rüyaları kendilerine lokalize edebilirler.

3.Evre

Somut İşlemler (7-12 yaş)

7 yaşından 12 yaşına dek

Sistematik ve mantıksal düşünme gerçekleşir. Çocuk bu dönemde problemleri mantıklı çözebilir. Şekilleri ve ölçüleri kıyaslamayı öğrenir. Objeleri ortak özeliklerine göre sınıflandırabilir, örneğin şekle renge göre kategorize edebilir. Çocuk, görünümdeki değişikliklere karşın nesnelerin bazı yönlerinin aynı kaldığını fark eder (koruyuculuk). Saymayı, sıralamayı, maddeyi, uzunluğu, alanı, ağırlık, hacim ve hesap yapmayı öğrenir. Nesneleri dizi haline sokabilir (serileştirme).

Figüratif düşünebilir, örneğin küçükten büyüğe sıralamayı çocuk altı yaşında yapabilir. Korunum ilkesini kazanmıştır, örneğin çocuk miktar ve uzunluğu 6 yaşında, madde i 7 yaşında, ağırlık miktarı ise 9 yaşında bilir. Çocuk ilişkiler ve sınıflandırmalarda görülebileceği gibi sınırlı mantıksal düşünce işlemlerinin üstesinden gelebilir, ancak yönlendirilebilen somut gereçler bulunması gerekir.

Bir işlem ya da olayı aklında tersine çevirebilir. Aynı anda bir durumun birden fazla yönü üzerinde odaklaşabilir (karşı merkeziyetçilik). Eski ilişkilerden yenilerini çıkartabilir (geçişimçilik).

4.Evre

Biçimsel / Soyut İşlemler (12 yaş ve sonrası)

12 yaşından sonra, erişkinlik boyunca

Çocuklar soyut, mantıksal ve bilimsel düşünmeyi öğrenirler. Hipotezler kurabilir ve düşüncelerini organize edebilirler. Hipotetik-dedüktif (tümevarım şeklinde araştırarak) düşünebilirler.

Kompleks problemleri analiz ederek birçok stratejik yöntem ile çözebilir, sonuç ve özet çıkarabilir. Formülleştirebilir ve varsayımları sınayabilir. Düşünce artık somut gerçekliğe dayanmaz. Olasılıklarla oynayabilir. Değişkenleri bilimsel bir ortamda yönlendirebilir. Benzerlik ve mecazlarla ilgilenebilir. Kendi düşüncesinin yanlışlığını görebilir. Şifrelerle ve dizi içindeki değişimlerle başa çıkabilir.

Çocuk araştırarak gelecek ve ideolojik sorunlarla ilgilenir. Atasözleri anlar, eleştirisel düşünebilir, toplumun yapısıyla ve siyasetle ilgilenir. Sosyal konularda fikir geliştirir.